Tuesday, July 1, 2008
असाही विठ्ठल
विठ्ठलाचे रूप ज्याला जसे भावले, तसे त्याने रेखीटले.या उक्तीप्रमाणे रा.चि.ढेरे म्हणतात,श्रीविठ्ठलाच्या प्रमुख क्षेत्राशी दिंडीरवनाचा म्हणजे चिंचेच्या वनाचा हा जो संबध आहे. तो केवळ योगायोगाने आलेला आहे, की श्रीविठ्ठलोपासनेच्या मूलधारेशी चिंचेच्या झाडाचे काही विशिष्ट पवित्र नाते आहे.याचाही शोध घ्यायला हवा.असा शोध घ्यावेसे जेंव्हा वाटले तेव्हा ढेरे म्हणतात की, प्रथम त्यांना तिरूपती बालाजी वेंकेटेश ध्यानी आले. कारण श्रीविठ्ठल आणि श्रीवेंकेटेश बालाजी यां दोघांत समधर्मित्व खूपचं आहे.दोघेही विष्णूच्या पुराणप्रसिध्द रूपाशी अथवा अवताराशी संबध नसणारे आणि तरीही विष्णूरूप पावलेले आहेत.विशेष म्हणजे सा-या दक्षिण भारतात पुरातन विष्णूरूपांच्याहून अधिक लोकप्रियता ह्यां दोघांनाही लाभलेली आहे. महाराष्ट्रात विठ्ठलास ''बाळकृष्ण'' तर वेंकेटेशला दक्षिणेत ''बालाजी'' या नावाने संबोधले जाते. तसेच विठ्ठलाची पत्नी राधेचे निमित्त सांगून दिंडीरवनात रूसून बसलेली, तर वेंकेटेशची पत्नी भृगुने केलेला अपमान पतीने सोसल्यामुळे चिडून प्रथम करवीरात आणि नंतर तिरूचानूरमध्ये रूसून बसलेली होती.तिरूमलैपासून तीन किलोमीटर दूर त्याची पत्नी दूर राहीलेली आहे.तिचे नाव पद्मावती तर विठ्ठलाच्या प्रेयसीचे नाव पद्मा.गवळी-धनगरांच्या पंरपरेतील विठ्ठल-वीरप्पाच्या पत्नीचे नाव पदूबाई आहे.आणि तीही पतीवर रूसलेली आहे. किंबहुना तीच पंढरपुरात रूक्मिणी होऊन प्रगटली आहे अशी यादवांची म्हणजेच गवळी-धनगारांची धारणा आहे विठ्ठल आणि वेंकेटेश यांचे साम्य एवढ्यावर संपणारे नाही. या साम्याचा आपण जो- जो वेध घेत राहू, तो-तो आपण अशा निष्कर्षाप्रत येऊ की, हे दोन देव आज वेगळ्या नामांनी ,रूपांनी आणि चरित्रांनी दोन वेगळ्या स्थानी नांदत असले तरी ते मुलत: एकाच लोकदेवाचे भिन्नस्थानीय विकासक्रमांत भिन्न बनत गेलेले उन्नत अविष्कार आहेत. वेंकेटेश हा विठ्ठलप्रमाणेच शस्त्रहीन आहे. मौन आहे आणि डावा हात कटीवर ठेवून उजव्या हाताने भक्तांना वरप्रदान करीत राहीला आहे.श्रीविठ्ठलाच्याही दोन चतुर्भुज मुर्ती आढळल्या असून उजवा हात वरमुद्रेत आणि डावा हात कंबरेवर ठेवलेला- अशा ध्यानाच्या त्याच्या मुर्ती दक्षिणेत ज्ञात झालेला आहेत.वेंकेटेशाची अथवा वेंकेटेश ज्या ठिकाणी नांदतो आहे.त्या तिरूमलै या क्षेत्राची जी अनेक संस्कृत माहात्मे रचली गेली आहेत आणि '' पांडुरंगमाहात्म्या'' प्रमाणेच जी पूर्वप्रतिष्ठीत पुराणांशी नाते सांगताहेत.श्रीवेकेंटेश आणि चिंचेचे झाडवेंकेटेशाच्या पावित्रसंभारात चिंचेच्या झाडाचे असाधारण महत्व आढळून येते.हे सांगण्याच्या निमित्ताने विठ्ठल आणि वेंकेटेश यांच्यातील समधर्मीत्वाचे हे दर्शन हेतुत्वाने घडविले असे संशोधक रा.चि.ढेरे म्हणतात.कारण दोन्ही देवांच्या निवासस्थानात चिंचेच्या झाडाचे महत्व तर आढळतेच शिवाय चिंचेचे महत्व देखिल त्यांच्या स्तुतिसुमनांतून आपणास आढळतात.पुराणात असे म्हटले आहे की, वेंकेटेशाचे प्रकटीकरण चिंचेच्या झाडाखालील वारूळातून झाल्याचे सांगितले आहे. चिंदबरम् व तिरूवारूर या तामिळनाडमधील दोन क्षेत्रांच्या परीसरांत असलेल्या दिंडीवनम् \ तिंडीवनम् या स्थानाच्या नावाचे पंढरपूरच्या दिंडीरवनाशी असलेले साम्य आणि चिंदबरम् तिरूवारूर व पंढरपूर या तिन्ही स्थानांचे पुंडरीकपूर हे समान पर्याय नाम असल्याची वस्तुस्थिती याकडे प्रा.माणिकराव धनपलराव यांनी लक्ष वेधल्यामुळे ह्या दोन्ही देवांच्या साम्याबाबत खोलवर जावे अशी स्थिती निर्माण होते हे दुर्लक्षून चालणार नाही.
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
1 comment:
Hello विश्वनाथ,
I am Tukaram Gamne From Nashik. I really Impressed with the information that you have gathered about "pandhari"
I am a system administrator working with webhosting organization. Please inform me if you need any help (9423968630)
Post a Comment